วรรณคดีวิจักษ์ เรื่อง กาพย์เห่ชมเครื่องคาวหวาน ระดับชั้นมัธยมศึกษาปีที่ ๑

 กาพย์เห่ชมเครื่องคาวหวานเป็นบทพระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย สันนิษฐานว่าทรงพระราชนิพนธ์ในรัชกาลที่ ๑ เพราะมีความบางตอนได้ทรงชมสมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินีเมื่อครั้งยังเป็นสมเด็จพระเจ้าหลานเธอ ซึ่งมีฝีพระหัตถ์ในกระบวนเครื่องเสวยไม่มีผู้ใดจะมีฝีมือเทียบเคียงได้  ในรัชสมัยของพระองค์วรรณคดีและศิลปกรรมเจริญรุ่งเรืองมาก พระองค์มีพระอัจฉริยภาพทางด้านวรรณศิลป์ พระราชนิพนธ์ของพระองค์หลายเรื่องมีความประณีตงดงามในเชิงอักษรศาสตร์ และสามารถนำไปผสมผสานกับนาฏยศาสตร์และดุริยางคศาสตร์ได้อย่างกลมกลืน พระองค์ทรงฟื้นฟูการแสดงโขน การขับร้อง และดนตรี ให้มีระเบียบแบบแผนที่ถูกต้องจนเป็นที่นิยมสืบมา

       กาพย์เห่ชมเครื่องคาว-หวาน เป็นความงดงามของวรรณคดีที่สะท้อนให้เห็นความประณีต ละเอียดละอ่อนของชนชาติไทยที่บรรจงประดิดประดอยโภชนาหารนานาชนิดให้เลิศด้วย รสชาติแลวิลาสด้วยรูปลักษณ์ และสะท้อนความเป็นอยู่ของคนไทยในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ได้อย่าเด่นชัด บทเห่แบ่งเป็นชมเครื่องคาว ชมผลไม้ และชมเครื่องหวาน

        บทเห่ชมเครื่องคาว ไม่เพียงแต่จะเอ่ยเพียงชื่ออาหารที่เป็นที่นิยมในกรุงรัตนโกสินทร์เท่านั้น แต่ยังบอกลักษณะที่ควรจะเป็นของอาหารชนิดนั้นไว้

                                   

          มัสมั่นแกงแก้วตา            หอมยี่หร่ารสร้อนแรง

ชายใดได้กลิ่นแกง                    แรงอยากให้ใฝ่ฝันหา

ภาพจาก : https://f.ptcdn.info/973/050/000/opik1ui74i1bj4Q2nmK-o.jpg

          ความรุ่งเรืองของกรุงรัตนโกสินทร์ ทำให้มีการติดต่อค้าขายกับชนชาติต่างๆ จึงทำให้มีการแลกเปลี่ยนระหว่างวัฒนธรรมเกิดขึ้น “ น้ำปลาญี่ปุ่น ” แสดงให้เห็นความสัมพันธ์ระหว่างดินแดนสุวรรณภูมิและดินแดนอาทิตย์อุทัยที่ สนิมแนบแน่นมาตั้งแต่ครั้งบรรพกาล เกิดการผสมผสานของวัฒนธรรมด้านอาหารของคนสองเชื้อชาติได้อย่างลงตัว

                   ยำใหญ่ใส่สารพัด          วางจานจัดหลายเหลือตรา

รสดีด้วยน้ำปลา                   ญี่ปุ่นล้ำย้ำยวนใจ

ภาพจาก : http://uppic.promotiontoyou.com/uploads/4b1e8c23093d30e5fd29df495a2615b8.jpg

        บทเห่ชมผลไม้ เริ่มด้วยการชมผลชิดแช่อิ่ม และพรรณนาถึงผลไม้ชนิดต่างๆ ได้แก่ ลูกตาล ลูกจากลอยแก้ว มะปราง มะม่วงหมอนทอง มะม่วงอกร่อง ลิ้นจี่ พลับจีนกวน น้ำตาล น้อยหน่า ผลเกด ทับทิม ทุเรียน ลางสาด เงาะ และผลสละ

       ศาสตร์และศิลปะแห่งอาหารชาววัง ได้ถูกนำออกมาเผยแพร่ให้ประชาชนทั่วไปได้ทราบจากบทเห่ชมผลไม้ซึ่งได้พรรณนา ถึงศิลปะในการแกะ ปอก คว้านผลไม้ได้อย่างวิจิตร งดงาม ของกุลสตรีไทยที่ไม่มีหญิงชนชาติใดเหมือน

                   น้อยหน่านำเมล็ดออก          ปล้อนเปลือกปอกเป็นอัศจรรย์ 

มือใครไหนจักทัน                     เทียบเทียมที่ฝีมือนาง

ภาพจาก : http://puechkaset.com/wp-content/uploads/2015/02/.jpg

      บทเห่ชมเครื่องหวาน มีเครื่องหวานหลากหลายชนิด ได้แก่ ข้าวเหนียว สังขยาหน้าไข่ ซ่าหริ่ม ลำเจียก มัศกอด ลุดตี่ ขนมจีบ ขนมเทียน ทองหยิบ ขนมผิง รังไร ทองหยอด ทองม้วน จ่ามงกุฎ บัวลอย ช่อม่วง และฝอยทอง เครื่องหวานที่ปรากฏสะท้อนให้เห็นถึงการผสมผสานในด้านวัฒนธรรมอาหารของไทย กับหลายเชื้อชาติตั้งแต่ครั้งสมัยสมเด็จพระนารายณ์แห่งกรุงศรีอยุธยาจนถึงกรุงรัตนโกสินทร์

      งามจริงจ่ามงกุฎ      ใส่ชื่อดุจมงกุฎทอง

เรียมร่ำคำนึงปอง            สะอิ้งน้องนั้นเคยยล

ภาพจาก : http://2.bp.blogspot.com/_yP2ifxfDgtY/TRiNEn8nqgI.jpg

       กาพย์เห่ชมเครื่องคาวหวานนอกจาก จะแสดงถึงพระปรีชาสามารถทางกวีของพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยที่ ทรงพระราชนิพนธ์ได้อย่างไพเราะ ยังทำให้เห็นภาพความวิจิตรงดงามของศิลปะอาหารชาววังที่อยู่คู่กับกุลสตรี สยาม ซึ่งความงามของอาหารไม่เพียงแต่ความงามที่ปรากฏแก่สายตามเท่านั้น หากแต่ยังรวมถึงสุนทรีย์แห่งรสชาติ ซึ่งในปัจจุบันตำรับอาหารคาวหวานและผลไม้ชนิดต่างๆ ก็ยังคงเป็นที่รู้จักกันดีในสังคมไทยทุกวันนี้

              เห่ชมเครื่องคาว

                             ๏ แกงไก่มัสมั่นเนื้อ                  นพคุณ พี่เอย

                            หอมยี่หร่ารสฉุน                      เฉียบร้อน

                            ชายใดบริโภคภุญช์                   พิศวาส หวังนา

                            แรงอยากยอหัตถ์ข้อน                อกให้หวนแสวง ๚  

                            ๏ มัสมั่นแกงแก้วตา              หอมยี่หร่ารสร้อนแรง

                            ชายใดได้กลืนแกง                แรงอยากให้ใฝ่ฝันหา

                            ๏ ยำใหญ่ใส่สารพัด              วางจานจัดหลายเหลือตรา

                            รสดีด้วยน้ำปลา                    ญี่ปุ่นล้ำย้ำยวนใจ

                            ๏ ตับเหล็กลวกหล่อนต้ม      เจือน้ำส้มโรยพริกไทย

                            โอชาจะหาไหน                    ไม่มีเทียบเปรียบมือนาง

                            ๏ หมูแนมแหลมเลิศรส         พร้อมพริกสดใบทองหลาง

                            พิศห่อเห็นรางชาง                ห่างห่อหวนป่วนใจโหย

                            ๏ ก้อยกุ้งปรุงประทิ่น            วางถึงลิ้นดิ้นแดโดย

                            รสทิพย์หยิบมาโปรย            ฤๅจะเปรียบเทียบทันขวัญ

                            ๏ เทโพพื้นเนื้อท้อง              เป็นมันย่องล่องลอยมัน

                            น่าซดรสครามครัน                ของสวรรค์เสวยรมย์

                            ๏ ความรักยักเปลี่ยนท่า        ทำน้ำยาอย่างแกงขม

                            กลอ่อมกล่อมเกลี้ยงกลม      ชมไม่วายคล้ายคล้ายเห็น

                            ๏ ข้าวหุงปรุงอย่างเทศ          รสพิเศษใส่ลูกเอ็น

                            ใครหุงปรุงไม่เป็น                  เช่นเชิงมิตรประดิษฐ์ทำ

                            ๏ เหลือรู้หมูป่าต้ม                 แกงคั่วส้มใส่ระกำ

                            รอยแจ้งแห่งความขำ            ช้ำทรวงเศร้าเจ้าตรากตรอม

                            ๏ ช้าช้าพล่าเนื้อสด               ฟุ้งปรากฏรสหื่นหอม

                            คิดความยามถนอม               สนิทเนื้อเจือเสาวคนธ์

                            ๏ ล่าเตียงคิดเตียงน้อง         นอนเตียงทองทำเมืองบน

                            ลดหลั่นชั้นชอบกล               ยลอยากนิทรคิดแนบนอน

                            ๏ เห็นหรุ่มรุมทรวงเศร้า        รุ่มรุ่มเร้าคือไฟฟอน

                            เจ็บไกลในอาวรณ์                ร้อนรุมรุ่มกลุ้มกลางทรวง

                            ๏ รังนกนึ่งน่าซด                  โอชารสกว่าทั้งปวง

                            นกพรากจากรังรวง               เหมือนเรียมร้างห่างห้องหวน

                            ๏ ไตปลาเสแสร้งว่า              ดุจวาจากระบิดกระบวน

                            ใบโศกบอกโศกครวญ          ให้พี่เคร่าเจ้าดวงใจ

                            ๏ ผักโฉมชื่อเพราะพร้อง       เป็นโฉมน้องฤๅโฉมไหน

                            ผักหวานซ่านทรวงใน            ใคร่ครวญรักผักหวานนาง ๚

              เห่ชมผลไม้

                            ๏ ผลชิดแช่อิ่มโอ้                   เอมใจ

                            หอมชื่นกลืนหวานใน             อกชู้

                            รื่นรื่นรสรมย์ใด                       ฤๅดุจ นี้แม

                            หวานเลิศเหลือรู้รู้                  แต่เนื้อนงพาล ๚

                            ๏ ผลชิดแช่อิ่มอบ                  หอมตรลบล้ำเหลือหวาน

                            รสไหนไม่เปรียบปาน             หวานเหลือแล้วแก้วกลอยใจ

                            ๏ ตาลเฉาะเหมาะใจจริง        รสเย็นยิ่งยิ่งเย็นใจ

                            คิดความยามพิสมัย               หมายเหมือนจริงยิ่งอยากเห็น

                            ๏ ผลจากเจ้าลอยแก้ว           บอกความแล้วจากจำเป็น

                            จากช้ำน้ำตากระเด็น             เป็นทุกข์ท่าหน้านวลแตง

                            ๏ หมากปรางนางปอกแล้ว   ใส่โถแก้วแพร้วพรายแสง

                            ยามชื่นรื่นโรยแรง                 ปรางอิ่มอาบซาบนาสา

                            ๏ หวนห่วงม่วงหมอนทอง    อีกอกร่องรสโอชา

                            คิดความยามนิทรา               อุราแนบแอบอกอร

                            ๏ ลิ้นจี่มีครุ่นครุ่น                  เรียกส้มฉุนใช้นามกร

                            หวนถวิลลิ้นลมงอน              ชะอ้อนถ้อยร้อยกระบวน

                            ๏ พลับจีนจักด้วยมีด             ทำประณีตน้ำตาลกวน

                            คิดโอษฐ์อ่อนยิ้มยวน            ยลยิ่งพลับยับยับพรรณ

                            ๏ น้อยหน่านำเมล็ดออก       ปล้อนเปลือกปอกเป็นอัศจรรย

                            มือใครไหนจักทัน                 เทียบเทียมที่ฝีมือนาง

                            ๏ ผลเกดพิเศษสด                โอชารสล้ำเลิศปาง

                            คำนึงถึงเอวบาง                    สางเกศเส้นขนเม่นสอย

                            ๏ ทับทิมพริ้มตาตรู                ใส่จานดูดุจเม็ดพลอย

                            สุกแสงแดงจักย้อย                อย่างแหวนก้อยแก้วตาชาย

                            ๏ ทุเรียนเจียนตองปู              เนื้อดีดูเหลือเรืองพราย

                            เหมือนศรีฉวีกาย                    สายสวาทพี่ที่คู่คิด

                            ๏ ลางสาดแสวงเนื้อหอม       ผลงอมงอมรสหวานสนิท

                            กลืนพลางทางเพ่งพิศ           คิดยามสารทยาตรามา

                            ๏ ผลเงาะไม่งามแงะ             มล่อนเมล็ดและเหลือปัญญา

                            หวนเห็นเช่นรจนา                 จ๋าเจ้าเงาะเพราะเห็นงาม

                            ๏ สละสำแลงผล                   คิดลำต้นแน่นหนาหนาม

                            ท่าทิ่มปิ้มปืนกาม                   นามสละมละเมตตา ๚

              เห่ชมเครื่องหวาน

                            ๏ สังขยาหน้าไข่คุ้น               เคยมี

                            แกมกับข้าวเหนียวสี               โศกย้อม

                            เป็นนัยนำวาที                        สมรแม่ มาแม

                            แถลงว่าโศกเสมอพ้อม          เพียบแอ้อกอร ๚

                            ๏ สังขยาหน้าตั้งไข่               ข้าวเหนียวใส่สีโศกแสดง

                            เป็นนัยไม่เคลือบแคลง         แจ้งว่าเจ้าเศร้าโศกเหลือ

                            ๏ ซ่าหริ่มลิ้มหวานล้ำ            แทรกใส่น้ำกะทิเจือ

                            วิตกอกแห้งเครือ                   ได้เสพหริ่มพิมเสนโรย

                            ๏ ลำเจียกชื่อขนม                 นึกโฉมฉมหอมชวยโชย

                            ไกลกลิ่นดิ้นแดโดย               โหยไห้หาบุหงางาม

                            ๏ มัศกอดกอดอย่างไร           น่าสงสัยใคร่ขอถาม

                            กอดเคล้นจะเห็นความ           ขนมนามนี้ยังแคลง

                            ๏ ลุดตี่นี้น่าชม                        แผ่แผ่นกลมเพียงแผ่นแผง

                            โอชาหน้าไก่แกง                    แคลงของแขกแปลกกลิ่นอาย

                            ๏ ขนมจีบเจ้าจีบห่อ                งามสมส่อประพิมพ์ประพาย

                            นึกน้องนุ่งจีบกราย                  ชายพกจีบกลีบแนบเนียน

                            ๏ รสรักยักลำนำ                      ประดิษฐ์ทำขนมเทียน

                            คำนึงนิ้วนางเจียน                   เทียนหล่อเหลาเกลากลึงกลม

                            ๏ ทองหยิบทิพย์เทียมทัด       สามหยิบชัดน่าเชยชม

                            หลงหยิบว่ายาดม                    ก้มหน้าเมินเขินขวยใจ

                            ๏ ขนมผิงผิงผ่าวร้อน               เพียงไฟฟอนฟอกทรวงใน

                            ร้อนนักรักแรมไกล                   เมื่อไรเห็นจะเย็นทรวง

                            ๏ รังไรโรงด้วยแป้ง                 เหมือนนกแกล้วทำรังรวง

                            โอ้อกนกทั้งปวง                      ยังยินดีด้วยมีรัง

                            ๏ ทองหยอดทอดสนิท           ทองม้วนมิดคิดความหลัง

                            สองปีสองปิดบัง                      แต่ลำพังสองต่อสอง

                            ๏ งามจริงจ่ามงกุฏ                  ใส่ชื่อดุจมงกุฏทอง

                            เรียมร่ำคำนึงปอง                    สะอิ้งน้องนั้นเคยยล

                            ๏ บัวลอยเล่ห์บัวงาม               คิดบัวกามแก้วกับตน

                            ปลั่งเปล่งเคร่งยุคล                 สถนนุชดุจประทุม

                            ๏ ช่อม่วงเหมาะมีรส                หอมปรากฏกลโกสุม

                            คิดสีสไลคลุม                          หุ้มห่อม่วงดวงพุดตาน

                            ๏ ฝอยทองเป็นยองใย             เหมือนเส้นไหมไข่ของหวาน

                            คิดความยามเยาวมาลย์           เย็บชุนใช้ไหมทองจีน ๚

วีดีโอ การอ่านทำนองเสนาะ

ที่มา : https://www.youtube.com/watch?v=-Lep3vXG3sc

อ้างอิง

     บทเรียนบนเครือข่ายอินเทอร์เน็ต วรรณคดีวิจักษ์ ระดับชั้นมัธยมศึกษาปีที่ ๑

          https://sites.google.com/site/wrrnkhdiwicak1/b6

     กาพย์เห่ชมเครื่องคาวหวาน พระราชนิพนธ์ โดย พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย รัชกาลที่ ๒

          http://oknation.nationtv.tv/blog/YukiTigeryu/2010/09/09/entry-1